معمولا زردی نوزاد به‌صورت زرد شدن رنگ پوست و چشم خود را نشان می‌دهد. چراکه خون نوزاد حاوی مقدار زیادی بیلی‌روبین است. بیلی‌روبین رنگدانه گلبول‌های قرمز خون است که در اثر تجزیه آن‌ها تولید می‌شود. سپس توسط کبد به صفرا تبدیل شده و از طریق مدفوع دفع می‌شود. زردی نوزاد یک بیماری شایع است و اغلب در نوزادان نارسی که قبل از هفته 38 بارداری متولد شده‌اند بروز می‌کند. زیرا کبد آن‌ها به اندازه کافی بالغ نیست تا از شر بیلی‌روبین موجود در جریان خون خلاص شود. در این شرایط، اگر با فتوتراپی برای تجزیه بیلی‌روبین موجود در خون اقدام نشود، احتمال آسیب به مغز نوزاد وجود دارد. مطالعات نشان داده‌اند که تغذیه مناسب مادر در دوران بارداری و شیردهی، می‌تواند کمک زیادی به پیشگیری و رفع زردی نوزاد کند. به‌همین‌دلیل، قصد داریم در این مطلب به مسئله تغذیه در بارداری و زردی نوزاد بپردازیم.
علائم و علل زردی نوزاد
قبل از اشاره به مسئله تغذیه در بارداری و زردی نوزاد، بهتر است با علائم و علل دقیق زردی نوزاد آشنا شوید تا بتوانید به‌موقع برای تشخیص و درمان اقدام کنید. معمولا زردی حدود یک هفته تا دو هفته بعد از تولد و در پوست صورت، چشم‌ها و لثه‌های نوزاد ظاهر می‌شود. سپس به نواحی دیگر مانند پوست شکم، قفسه‌سینه و پاها گسترش پیدا می‌کند. این بیماری باعث خواب‌آلودگی و بی‌حالی نوزاد و کاهش تمایل او به شیر خوردن نیز می‌شود.
اگرچه در اغلب موارد علت زردی، نارسایی کبد نوزادان است. اما در برخی از موارد علت زردی ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد است که باعث تخریب گلبول‌های قرمز خون نوزاد و افزایش سطح بیلی‌روبین می‌شود. همچنین اختلالات خونی مانند همولیز و عفونت‌های مادرزادی نیز موثر هستند.
ارتباط میان تغذیه در بارداری و زردی نوزاد
نوع تغذیه در دوران بارداری، یکی از عوامل مهمی است که بر سلامت نوزاد تأثیر می‌گذارد. مطمئنا داشتن یک تغذیه سالم و متعادل، نه تنها می‌تواند به رشد و نمو طبیعی جنین کمک کند بلکه خطر بروز مشکلاتی مانند سقط جنین، زایمان زودرس و کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد را نیز کاهش می‌دهد.
در اکثر نوزادان، زردی بدون درمان خودبه‌خود برطرف می‌شود. اما اگر سطح بیلی روبین خون بالا باشد، لازم است درمان پزشکی انجام شود. یکی از سوالاتی‌که مادران به‌محض مواجهه با این شرایط مطرح می‌کنند این است که ارتباط میان تغذیه در بارداری و زردی نوزاد چیست؟ و آیا اگر در دوران بارداری برخی از مواد غذایی مصرف نمی‌شد، احتمال کاهش خطر بروز این بیماری وجود داشت؟
در پاسخ می‌توان گفت، اگرچه از نظر علم پزشکی، تغذیه در بارداری و زردی نوزاد ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارند. اما کودک در دوران بارداری از جفت متصل به رحم مادر تغذیه می‌کند و بعد از تولد نیز مجاز به خوردن هیچ نوع ماده غذایی به جز شیر نیست. پس تأثیر غیرمستقیم تغذیه در بارداری و زردی نوزاد می‌تواند مهم باشد.
بیشتر بخوانید: تغذیه در دوران شیردهی؛ نکات مهم + غذاهای ممنوعه
مواد غذایی موثر برای پیشگیری از زردی نوزاد
همانطورکه ذکر شد، زردی نوزاد ناشی از تجمع بیلی‌روبین در خون است. مشخص شده است که اگر مادر در دوران بارداری و حتی شیردهی تغییراتی در رژیم غذایی خود به وجود بیاورد، خطر بروز زردی کاهش پیدا می‌کند. همچنین در صورت ابتلا، به بدن کودک کمک می‌کند تا بیلی‌روبین را راحت‌تر تجزیه کند. در ادامه به چندین نمونه از مواد غذایی موثر برای کنترل تغذیه در بارداری و زردی نوزاد اشاره خواهیم کرد.
میوه‌ها و سبزیجات
میوه‌ها و سبزیجات به‌خصوص انواع توت‌ها، مرکبات و سبزیجات دارای برگ سبز، غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر هستند. به‌همین‌دلیل، می‌توانند به بهبود عملکرد کبد و سیستم گوارش کمک کنند. پس برای کنترل تغذیه در بارداری و زردی نوزاد، باید به‌صورت منظم مصرف شوند.
آجیل و حبوبات
آجیل و حبوبات مانند بادام، گردو، عدس و نخود، حاوی پروتئین و چربی‌های سالم هستند و تاثیر زیادی در محافظت از کبد دارند.
غلات کامل
غلات کامل و سبوس‌دار مانند جو دوسر، گندم و برنج قهوه‌ای، سرشار از فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده هستند و می‌توانند به ثابت نگهداشتن سطح قند خون کمک کنند. این مسئله برای بهبود زردی نوزادان مفید است. زیرا افزایش قند خون به تجمع بیلی‌روبین کمک می‌کند.
آب
هیدراته ماندن مادر چه در دوران بارداری و چه در دوران شیردهی، کمک زیادی به دفع سموم به‌خصوص بیلی‌روبین می‌کند.
مواد غذایی حاوی آهن و ویتامین D و C
تامین ویتامین D و C و آهن کافی در دوران بارداری، تأثیر بسزایی در حفظ سلامتی نوزاد دارد. اخیرا تحقیقات نشان داده‌اند که اگر مادر دچار کمبود این مواد مغذی باشد، ممکن است احتمال بروز زردی نوزاد افزایش پیدا کند. از مواد غذایی حاوی آهن و ویتامین D و C می‌توان به انواع گوشت، تخم مرغ، مرکبات، شیر و لبنیات و سبزیجات دارای برگ سبز اشاره کرد.
یکی از مسائلی که در مورد تغذیه در بارداری و زردی نوزاد در میان خانم‌های باردار مطرح شده است این است که اگر در دو ماه آخر بارداری از عرقیات گیاهان کاسنی و شاتره استفاده شود، نوزاد دچار زردی نخواهد شد. زیرا این گیاهان طبع سردی دارند. بهتر است بدانید که علم پزشکی این نظریه را رد کرده است و گاهی نیز برای برخی از خانم‌ها باردار مضر می‌داند.
مواد غذایی غیرمجاز در دوران بارداری
مصرف برخی از مواد غذایی در دوران بارداری برای سلامت جنین خطرناک است و علاوه‌بر زردی نوزاد، احتمال بروز بیماری‌های دیگر را نیز افزایش می‌دهد. در ادامه به این مواد غذایی اشاره خواهیم کرد.
انواع ماهی با میزان جیوه بالا
ماهی‌هایی مانند ماهی تن، کوسه و شاه‌ماهی حاوی جیوه زیادی هستند و می‌توانند به کبد و مغز جنین آسیب وارد کنند.
نوشیدنی‌های حاوی قهوه و کافئین
چای، نوشابه، قهوه و انواع دمنوش حاوی کافئین هستند. اگر در دوران بارداری مصرف کافئین به بیش از 200 میلی‌گرم در روز برسد، با خطر کم‌خونی و افزایش ضربان قلب جنین همراه است.
بیشتر بخوانید: مراقبت‌های دوران شیردهی؛ باید و نباید‌های تغذیه مادران
نوشیدنی‌های حاوی الکل
الکل آسیب زیادی به کبد می‌رساند و علاوه‌بر زردی، خطر بروز سندرم جنین الکلی و عقب‌افتادگی جنین را نیز افزایش می‌دهد.
اگرچه لازم است در دوران بارداری، از قرص‌های مکمل استفاده شود. اما مصرف بی‌رویه آن‌ها با عوارض جانبی جدی برای مادر و نوزاد همراه است. پس حتما در مورد دوز مناسب خود با پزشک مشورت کنید.
نقش شیردهی در رفع زردی نوزاد
جالب است بدانید که یکی از دلایل زردی، عدم تغذیه نوزاد با شیر مادر است. زیرا گاهی به‌دلیل استفاده از شیر خشک، عملکرد کبد نوزاد دچار مشکل می‌شود و بیلی‌روبین به‌جای دفع در خون نوزاد تجمع پیدا می‌کند. از طرفی، شیر مادر به تقویت حرکات روده نوزاد کمک می‌کند و باعث می‌شود تا بیلی‌روبین اضافی از بدن نوزاد با سرعت بیشتری دفع شود.
به‌همین‌دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند که مادر در فواصل زمانی منظم به نوزاد شیر بدهد و اطمینان حاصل کند که نوزاد در هر مرحله شیر کافی دریافت می‌کند.
خواص جو دوسر و گرانولا برای خانم‌های باردار
همانطورکه ذکر شد، جو دوسر به‌دلیل داشتن فیبر زیاد یکی از مواد غذایی مهم برای کنترل تغذیه در بارداری و زردی نوزاد است. چراکه با تنظیم قند خون مانع از افزایش بیلی‌روبین می‌شود. همچنین عملکرد دستگاه گوارش به‌خصوص کبد را تنظیم می‌کند.
ازآنجایی‌که جو دوسر به تنهایی نمی‌تواند تمام مواد مغذی مورد نیاز برای دوران بارداری را تامین کند، پیشنهاد می‌کنیم از گرانولا استفاده کنید. گرانولا ترکیبی از جو دوسر، آجیل، میوه‌های خشک و یک نوع شیرین‌کننده مانند عسل است.
خوشبختانه در حال حاضر به‌صورت آماده در سوپرمارکت‌ها یافت می‌شود و بلافاصله بعد از مخلوط کردن با شیر گرم به‌راحتی می‌توانید آن را مصرف کنید. از سایر خواص جو دوسر و گرانولا برای خانم‌های باردار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش انرژی
- رفع کم‌خونی
- تنظیم فشار خون
- تقویت عضلات رحم و تکمیل فرآیند رشد بافت جفت
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- بهبود فرآیند رشد مغز و قلب جنین
سوالات متداول
در این بخش می‌توانید پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود در مورد تغذیه در بارداری و زردی نوزاد را بیابید.
به‌صورت مستقیم خیر، زیرا عامل اصلی زردی نارسایی کبد نوزاد است. اما مصرف برخی از مواد غذایی در دوران بارداری و شیردهی، با اثرگذاری روی کبد نوزاد می‌تواند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهد. بنابراین، ارتباط میان تغذیه در بارداری و زردی نوزاد را نباید دست کم گرفت.
زردی نوزاد یک بیماری شایع است و در اغلب موارد با رسیدگی به‌موقع پزشک خطری ندارد.
بهترین راهکار مراجعه منظم به پزشک و متخصص تغذیه در دوران بارداری و پس از آن است. همچنین بهتر است پس از زایمان، به‌جای شیر خشک به نوزاد شیر مادر داده شود.